تدوین آیین‌نامه استفاده از «وی‌پی‌ان» قانونی

سردار سید کمال هادیان‌فر در جمع خبرنگاران می‌افزاید: دشمن بسترهای وی‌پی‌ان را در پروتکل‌هایی به صورت رمزنگاری از پشت فیلترینگ عبور داده و این وی‌پی‌ان‌ها را به صورت رایگان یا با نازلترین قیمت در اختیار کاربران قرار می‌دهد. از این رو به مردم توصیه می‌شود مطلقا از وی‌پی‌ان استفاده نکنند چرا که وقتی از آن استفاده شود، اطلاعات کاربر رمزنگاری ‌شده و روی سرور ارایه‌دهنده وی‌پی‌ان قرار می‌گیرد و صاحب سرور به راحتی می‌تواند از تمام اطلاعات کاربر استفاده ‌کند. بر اساس آماری که این مقام نیروی انتظامی ارایه می‌دهد در حال حاضر تعداد کاربران استفاده‌کننده از وی‌پی‌ان بین 20 تا30 درصد کل کاربران است. این آمار در حالی بیان می‌شود که طبق نظرسنجی صورت‌گرفته توسط یکی از سایت‌های اطلاع‌رسانی در کشور که حدود دو هزار و 200 نفر در آن شرکت کرده بودند، مشخص شد که سه‌چهارم این افراد در شبکه‌های اجتماعی عضویت دارند. به گزارش ایتنا، در این نظرسنجی که شبکه خاصی در پرسش آن قید نشده بود، حدود 70 درصد شرکت‌کنندگان اعلام کردند که در شبکه‌های اجتماعی عضویت دارند و 30 درصد نیز عدم عضویت خود در این شبکه‌ها را اعلام کردند. با این حال هر چند هنوز آمار و اعداد مستند و دقیقی از شمار کاربران ایرانی حاضر در شبکه‌های اجتماعی جهانی وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد که این شبکه‌ها در میان کاربران ایرانی اینترنت، جذابیت قابل توجهی دارد. براساس تازه‌ترین آمار منتشرشده از سوی پلیس فتا، شمار کاربران اینترنتی ایران به بیش از 36 میلیون و 500 هزار نفر می‌رسد.
«وی‌پی‌ان» قانونی و غیرقانونی
رییس پلیس فتای کشور وی‌پی‌ان را به «قانونی» و «غیرقانونی» دسته‌بندی کرده و می‌گوید: به عنوان مثال هواپیمایی‌ها، وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و بانک‌ها از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند. وظیفه کمیسیون هم این است که بر وی‌پی‌ان‌هایی که مجوز دارند، نظارت و وی‌پی‌ان‌های غیرمجاز را مسدود کند. او وی‌پی‌ان قانونی را «وی‌پی‌ان»ی می‌داند که از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ارایه می‌شود. از این رو بیان می‌کند آیین‌نامه اجرایی این کمیسیون در حال آماده‌سازی است تا کسانی که خواهان وی‌پی‌ان مجاز هستند، بتوانند با مراجعه به وزارت فناوری اطلاعات از وی‌پی‌ان مجاز استفاده کنند. این اظهارات در حالی بیان می‌شود که پیشتر وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات استفاده از وی‌پی‌ان را غیرقانونی دانسته و حتی مسوولان پلیس فتا از برخورد با کافی‌نت‌های ارایه‌دهنده وی‌پی‌ان خبر داده بودند. پیشتر نیز اینترنت کشور به دلیل بسته شدن برخی پروتکل‌ها با اختلال روبه‌رو شد که مسوولان وزارت ارتباطات از بسته شدن آزمایشی پورت‌های وی‌پی‌ان خبر داده و بیان کرده بودند که با راه‌اندازی اینترنت ملی و انتقال شبکه بانکی روی اینترنت ملی استفاده از وی‌پی‌ان دیگر مقدور نخواهد بود.
نگاه قانون به «وی‌پی‌ان»
با در نظرگرفتن اظهارات سردار هادیان‌فر درخصوص دسته‌بندی وی‌پی‌ان آنها به قانونی و غیرقانونی بودن، نمی‌توان انکار کرد که در ایران، برخی از کاربران اینترنت از «وی‌پی‌ان» برای گذر از «سد فیلترینگ» استفاده می‌کنند. با وجود این، آیا استفاده از «وی‌پی‌ان» برای پشت سر گذاشتن محدودیت‌های دسترسی به برخی پایگاه‌ها و خدمات اینترنتی جرم محسوب می‌شود؟ با مرور قوانین جرایم رایانه‌ای ایران درمی‌یابیم هیچ ماده یا‌ بندی درباره کاربرد «وی‌پی‌ان» در آن وجود ندارد. با این وصف نمی‌توان با استناد به قانون، استفاده از «وی‌پی‌ان» را جرم دانست. به گفته علیرضا شیرازی مدیر بلاگفا در قانون جرایم رایانه‌ای اشاره مشخصی به «فیلترشکن» نشده است اما در مصادیق اعلام شده در سایت دادستانی کل کشور با توجه به بند «ج» ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای، انتشار فیلترشکن‌ها و آموزش روش‌های عبور از سامانه‌های فیلترینگ به عنوان محتوای مجرمانه ذکر شده است. در بند «ج» ماده 25 قانون جرایم رایانه‌ای آمده است: آموزش نحوه ارتکاب جرایم، دسترسی غیرمجاز، شنود غیرمجاز، جاسوسی رایانه‌ای و تخریب و اخلال در داده‌ها (اطلاعات) یا سیستم‌های رایانه‌ای و مخابراتی. بنابراین تردیدی نیست که در این بند از «وی‌پی‌ان» یا حتی «فیلترشکن» نامی برده نشده است. از سویی همان‌گونه که پیش از این گفته شد کارکرد اصلی «وی‌پی‌ان»، نه تنها دسترسی غیرمجاز نیست، بلکه روشی است برای جلوگیری از دسترسی‌های غیرمجاز و امنیت دوچندان تبادل اطلاعات. با آنکه «وی‌پی‌ان» در اصل «فیلترشکن» محسوب نمی‌شود اما در کشور ما به عنوان یکی از ابزارهای گذر از فیلتر شناخته می‌شود و بر پایه بند قانونی که از نظر گذشت، آموزش استفاده از آن به عنوان «فیلترشکن» می‌تواند در شمار جرایم رایانه‌ای قرار گیرد. به گفته شیرازی «وی‌پی‌ان» در واقع یک مفهوم است و پروتکل‌های متفاوتی برای پیاده‌سازی این مفهوم وجود دارد. حتی برخی از نرم‌افزارهای تامین‌کننده سرویس «وی‌پی‌ان» به صورت «Open Source» نیز وجود دارند. با این وصف، مسدودسازی یک پورت یا پروتکل خاص شاید در کوتاه‌مدت کارایی داشته باشد اما به‌زودی ارایه‌کنندگان خدمات «وی‌پی‌ان» در پورت‌ها و پروتکل‌های گمنام و ناشناخته یا حتی اختصاصی خود اقدام به ارایه «وی‌پی‌ان» خواهند کرد. در این صورت دیگر حتی در شرایط اضطراری هم امکان مسدودسازی موقت «وی‌پی‌ان» وجود نخواهد داشت. علی مطهری، رییس کمیسیون مخابرات مجلس هشتم درباره قانونی یا غیرقانونی بودن استفاده از «وی‌پی‌ان» می‌گوید: بر اساس ماده 22 قانون جرایم رایانه‌ای، استفاده از «وی‌پی‌ان» به دلیل دسترسی مستقیم به اینترنت و عبور نکردن از فیلترینگ قانونی محسوب می‌شود. گفته وی کارگروه فیلترینگ بر حسب موقعیت جامعه می‌تواند تصمیم‌گیری کند و به همین دلیل اگر این کارگروه استفاده از «وی‌پی‌ان» را غیرقانونی دانسته پس قانون نیز از [تصمیم] این کارگروه حمایت خواهد کرد. با این حال پرسشی که باقی می‌ماند این است که تفاوت وی‌پی‌ان قانونی یا غیرقانونی به لحاظ فنی در چیست؟