«شبنم» ناجی یا طرح تعویقی

لیلا محمدنظامی: اجرای طرح شبنم که از ابتدای ماه جاری برای گروه‌های کالایی لوازم خانگی، تلفن همراه، کالاهای رایانه‌ای و ملحقات آن، برخی از تجهیزات پزشکی و لوازم آرایشی و بهداشتی الزامی شده و بر اساس این طرح واردکنندگان کالا ملزم و مکلفند که شرکت‌های کارگزار مرتبط برای نصب و دریافت برچسب دوبعدی کالا و نصب و الصاق آن روی بسته‌بندی کالا اقدام کنند با واکنش‌های مثبت و منفی از سوی مسوولان دولتی و کارشناسان و دست‌اندرکاران بازار همراه شده است. مسوولان دولتی معتقدند که در راستای اجرای طرح شبنم مصرف‌کنندگان می‌توانند با اطمینان خاطر به تهیه وسایل مورد نیاز خود بپردازند و همچنین این طرح می‌تواند قاچاق انواع کالا به خصوص کالاهای دیجیتالی را مهار کند اما در این میان کارشناسان و دست‌اندرکاران معتقدند که اجرای این طرح نیاز به کارشناسی بیشتر دارد و در ابتدا باید زیرساخت‌های لازم و نیاز خریداران برای بازاری که بالغ بر 65 میلیون مشترک فعال دارد، صورت گیرد. طرح شبنم مخفف «شبکه بازرسی و نظارت مردمی» است که با فرآیند اجرایی واردات که بر اساس آیین‌نامه قانون ارتقای کیفی خودرو و سایر تولیدات صنعتی طراحی شده، هماهنگ است.
ناتوانی شبنم در مهار قاچاق
چندی پیش مدیرکل امور صادرات و واردات سازمان ملی استاندارد ایران گفته بود با اجرای طرح شبنم، امکان قاچاق کالا وجود ندارد. نیره پیروز در کارگاه آموزشی پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفته بود که طرح شبنم با فرآیند اجرایی واردات که بر اساس آیین‌نامه قانون ارتقای کیفی خودرو و سایر تولیدات صنعتی طراحی شده، هماهنگ است. او ادامه داده بود که سامانه تعاملات واردات کالا که به سیستم IMS معروف است، برای مدیریت واردات طراحی شده و هدف آن کسب مجوز سازمان ملی استاندارد قبل از ثبت سفارش و نیز شناسنامه‌دار کردن کالاست. بنا بر اظهارات او پس از ورود کالا به کشور، طرح شبنم روی آن پیاده می‌شود به این صورت که کالای وارده به گمرک، یک کد دوبعدی به صورت برچسب دریافت می‌کند که این کد برای هر کالا واحد و مجزاست. مدیرکل صادرات و واردات کالا با اشاره به اینکه به مجرد خرید این کالا توسط مصرف‌کننده، کد فعال می‌شود و پس از آن اصطلاحا می‌سوزد، گفته بود که با این مشخصه دیگر امکان جعل در این کد وجود ندارد. در همین حال معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت چندی پیش اعلام کرده بود که عدم نصب بارکد دوبعدی روی گروه کالایی لوازم خانگی، تلفن‌همراه، رایانه و ملحقات آن، برخی از انواع تجهیزات پزشکی، لوازم آرایشی و بهداشتی از ابتدای اردیبهشت‌ماه به منزله کالای قاچاق است. محمدحسن نکویی‌مهر با اشاره به ازسرگیری اجرای طرح نصب بارکد دوبعدی روی کالاها برای جلوگیری از عرضه کالاهای قاچاق (شبنم) در بازار می‌گوید: با توجه به نام‌گذاری امسال به نام سال تولید ملی، حمایت از کار و سرمایه ایرانی، یکی از اقدامات اصلی برای حمایت از تولید داخلی، مبارزه با قاچاق کالا در سطح عرضه است. معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در این‌باره می‌گوید: بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، اجرای طرح شبنم از اول اردیبهشت سال‌جاری برای پنج گروه کالایی، اجباری شده و بر این اساس، نصب برچسب دارای کد دوبعدی برای شناسایی و ممیزی کالاهای وارداتی و قاچاق، الزامی است. او گفته بود که هر کالای وارداتی که از مبادی رسمی وارد کشور می‌شود، باید دارای این کد دوبعدی باشد و چنانچه فاقد این برچسب باشد، با عنوان کالای قاچاق با آن برخورد می‌شود. این اظهارات در حالی بیان می‌شود که با پیاده‌سازی طرح شبنم در روزهای اولیه، بازار تلفن همراه با تغییر و تحول چندانی روبه‌رو نشد. چرا از چند ماه گذشته تاکنون با واردشدن این وسیله ارتباطی همراه با طرح شبنم، همچنان شاهد ورود غیرقانونی این کالا به کشور هستیم و تاکنون این طرح نتوانسته مانع قاچاق این کالا در کشور شود؟
طرحی که باید به تعویق بیفتد
کارشناسان و دست‌اندرکاران حوزه بازار تلفن همراه معتقدند که اجرای طرح شبنم می‌تواند بازار بی‌سروسامان قاچاق را ساماندهی کند و مشتریان می‌توانند با اطمینان خاطر به خرید کالاهای قانونی بپردازند. آنها بر این باورند که این طرح نجات‌بخش بازار تلفن همراه است
چرا که این طرح قابل کپی نیست و راهی برای متقلبان و سودجویان باقی نمی‌گذارد اما پیاده‌سازی این طرح نیازمند کار کار‌شناسی بیشتر است و مسلما در حال حاضر باید اجرای آن به تعویق بیفتد. مدیرعامل شرکت پارس کامتل در این‌باره می‌گوید: در پی اجرای تعرفه 10درصدی، جمع‌آوری گوشی‌های قاچاق توسط ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، تمامی گوشی‌های وارداتی در گمرک دارای برچسب شبنم می‌شود که این امر حرکتی بسیار مثبت برای مصرف‌کننده نهایی است. به گفته او این برچسب‌ها که در گمرک روی جعبه‌های گوشی‌های تلفن همراه نصب می‌شوند قابل کپی نیستند و تمامی کالاهایی که فاقد این برچسب باشند به عنوان کالاهای قاچاق محسوب می‌شوند. او با بیان اینکه تشخیص کالاهای قانونی با طرح شبنم به راحتی امکان‌پذیر است، می‌گوید: این طرح قابل کپی نیست و راهی برای متقلبان و سودجویان باقی نمی‌گذارد چرا که این برچسب‌ها از گمرک جمهوری اسلامی ایران روی جعبه‌های گوشی تلفن همراه نصب و سپس وارد بازار تلفن همراه کشور می‌شوند. در همین حال رییس اتحادیه فروشندگان دستگاه‌های صوتی و تصویری تهران با اشاره به شرایط کنونی بازار تلفن همراه برای اجرای این طرح می‌گوید: هم‌اکنون بازار تلفن همراه آمادگی لازم را برای اجرای این طرح ندارد و در صورت اصرار به آن، این بازار پرمصرف بی‌سروسامان‌تر از گذشته می‌شود. ابراهیم درستی همچنین به مساله اجرای طرح شبنم (طرح استعلام اصالت و رهگیری کالاهای وارداتی) از سوی دولت اشاره می‌کند و می‌گوید: دولت تصمیم دارد این طرح را در ماه جاری اجرایی کند اما ما به شدت مخالف اجرای آن در شرایط کنونی هستیم چرا که در حال حاضر بازار به هیچ‌وجه آمادگی اجرای طرح شبنم را ندارد. درستی با اشاره به موافق بودن تمامی کلیات این طرح می‌گوید: ما مخالف این طرح نیستیم و با کلیات این طرح مشکلی نداریم اما هم‌اکنون زمان اجرای این طرح مناسب نیست. او بر این باور است که در صورت اجرای طرح شبنم، قیمت گوشی تلفن همراه به شدت افزایش یافته و ممکن است بخشی از گوشی‌های موجود در بازار نیز از پشت ویترین‌ها جمع‌آوری شوند. به تبع این امر احتمالا با کمبود کالا در بازار نیز مواجه خواهیم شد. به اعتقاد او، با شرایط فعلی که نیاز ارز دولتی واردکنندگان تامین نمی‌شود و عرضه این کالای ارتباطی کاهش یافته، اجرای طرح شبنم به ضرر فعالان و دست‌اندرکاران این صنف خواهد شد. این اظهارات در حالی صورت می‌گیرد که سایر کارشناسان نیز معتقدند زمان اجرای طرح شبنم به طور حتم باید به تعویق بیفتد چرا که در غیر این صورت بازار این کالای پرمصرف بیش از گذشته بی‌سروسامان می‌شود.