توجه بازنگری نماتن به تولید، پیاده‌سازی و فروش انواع محصولات نرم‌افزاری | بخش دوم

به گزارش روابط عمومی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، در بخش اول گفت‌وگو با «سعید امامی» رئیس کمیسیون نرم‏افزار نصر کشور و بازرس نصر تهران، به مواردی مانند پیشینه نماتن و ضرورت نگارش‌های جدید نماتن 1 و پرداخته شد. پیشنهادها و نظرات او را در ادامه می‌خوانید.

انواع محصولات و از منظرهای مختلف باید در نگارش جدید نماتن موردتوجه قرار گیرند

امامی گفت: در نماتن جدید از منظر قراردادی پیش‌بینی شده است که دست‌کم قراردادهای صنعت نرم‌افزار را به 4 گروه تقسیم‌بندی کنیم و هر 4 گروه را موردتوجه قرار دهیم. اولین گروه نرم‌افزارهای به سفارش مشتری است که از گذشته هم وجود داشته و باید همچنان این بخش وجود داشته باشد و به‌روزرسانی شود. دومین گروه که بالای 80 درصد از پروژه‌های بزرگ نرم‌افزاری را شامل می‌شود و در نماتن قبلی به آن توجه نشده بود، انواع نرم‌افزارهای سازمانی هستند؛ مانند ERP، CRM و مواردی ازاین‌دست. نرم‌افزارهای سازمانی، نرم‌افزاری از قبل تولید و آماده شده، اما بزرگ و با بهروش‌های بسیار زیاد هستند، اما همانند یک بسته نرم‌افزاری قابل‌نصب و اجرا نیستند؛ بلکه باید براساس نیاز هر سازمان و در برهه زمانی معمولاً بلندمدت و حدود یک سال، در محل مشتری بومی‌سازی شده و با نیازهای مشتری تطبیق داده شوند. به همین دلیل دیگر فرایند تولید نرم‌افزار برای مشتری رخ نمی‌دهد و دیگر متدولوژی‌های تولید خیلی مطرح نیست. چیزی که در محل کارفرما اتفاق می‌افتد، پیاده‌سازی است و باید متدولوژی‌های پیاده‌سازی استاندارد و بومی‌سازی به کار گرفته شوند، اما برای این موضوع در نگارش قبلی نماتن هیچ استانداردی نداشتیم.
او ادامه داد: اکنون باید در قراردادها به این جداسازی تولید از پیاده‌سازی و استانداردها و متدولوژی‌هایی که برای پیاده‌سازی نرم‌افزارهای سازمانی به کار برده می‌شود، توجه کنیم. برای این موضوع هم ما استانداردهای شرکت‌های مطرح بین‌المللی دنیا را داریم. برخی از شرکت‌های ایرانی نیز استانداردهایی را بومی‌سازی کرده‌اند. بنده هم یک پروژه پژوهشی با دانشجویان خود انجام داده و یک استاندارد بومی‌سازی شده هم درگذشته از ترکیب استانداردهای بین‌المللی و این بومی‌سازی برای ایران منتشر کردیم. درهرصورت این استانداردها باید به‌عنوان پایه قرار گرفته تا نماتن بتواند به این موارد ارجاع داده و حداقل‌هایی را که باید با توجه به‌اندازه و محدوده پروژه‌ها مورداستفاده قرار گیرد را مشخص کند.
امامی گروه سوم را پکیج‌ها و بسته‌های نرم‌افزاری عنوان کرد که قیمت آن‌ها در مقایسه با نرم‌افزارهای سازمانی چندان بالا نیست و در حقیقت می‌توانند توسط مشتری‌ها انتخاب و خریداری شوند. او گفت: ما درگذشته برای این گروه از نرم‌افزارها هم استانداردی نداشتیم، اما اکنون به نمونه قرارداد خرید، قرارداد پشتیبانی، مسائل مربوطه و حتی انتخاب لیست بلند و کوتاه آن نیاز داریم که باید در نگارش جدید نماتن به آن توجه شود.
رئیس کمیسیون نرم‏افزار نصر کشور و بازرس نصر تهران درباره گروه چهارم موردتوجه در نگارش جدید نماتن توضیح داد: این گروه شامل قراردادهایی است که شرکت‌های مشاور و ناظر برای قراردادهای بزرگ می‌بندند. خدمات مشاوره در ابتدا برای انتخاب راه‌حل نرم‌افزاری است و سپس خدمات نظارت بر انجام پروژه ضروری است. برای این موضوع در نگارش قبلی نماتن، مباحثی صورت گرفته بود. لذا باید استانداردها و نمونه تیپ قراردادهای این‌گونه موارد نیز در نگارش جدید نماتن به‌روزرسانی شوند.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا استانداردهای هر یک از گروه‌های فوق که به آن‌ها پرداخته شد، در نماتن 1 گنجانده می‌شوند یا 2، پاسخ داد: نماتن 1 بیشتر به نحوه تهیه شرح نیازمندی‌ها (RFP) و مراحل بررسی و انتخاب یک راه‌حل نرم‌افزاری و نهایتاً نمونه قراردادها توجه دارد و نماتن 2 به متدولوژی‌ها و سندهایی توجه دارد که بعد از عقد قرارداد باید مورد استفاده قرار گیرند. لذا برای انواع گروه‌های تعریف‌شده قبلی باید در نگارش جدید نماتن 1 به استانداردها و نکات کلیدی انواع تیپ قراردادها، پرداخته شود، روش برگزاری مناقصه و تدوین قرارداد بیشتر در نماتن 1 مطرح می‌شود؛ اما در نماتن 2 بیشتر به استانداردها می‌رسیم، مواردی مانند استاندارد مدیریت پروژه، امنیت، تست پروژه و مواردی ازاین‌دست. همچنین متدولوژی‌های متفاوتی که برای این موضوع وجود دارد و می‌توان از آن‌ها بهره برد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها متدولوژی پیاده‌سازی است، حتماً باید در بخش دوم نگارش جدید نماتن به آن پرداخته شود.‌

ضرورت مشارکت شرکت‌های نرم‌افزاری در تدوین نماتن

امامی با تأکید بر نقش‌آفرینی بخش خصوصی در تهیه نماتن گفت: موضوع دیگری که از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، این است که درگذشته بیشتر آئین‌نامه‌ها از سوی دولت و در اتاق‌های دربسته تهیه می‌شد درنهایت از بخش خصوصی یک نظرخواهی صورت می‌گرفت و ما هم نظرات خود را اظهار می‌کردیم؛ اما اکنون نماتن توسط خود صنعت نگارش می‌شود؛ هرچند یک سابقه قبلی وجود داشته و به این موضوع کمک می‌کند؛ قرارداد بازنگری نماتن با شرکت گلستان منعقد شده است، ولی چون به سفارش صنعت نرم‌افزار در حال تدوین است، مجری در اصل باید بیشتر نظرات ما را جمع‌بندی کند و قرار نیست خود به‌تنهایی چیزی را تهیه کند.
او ادامه داد: چند نکته در اینجا از اهمیت برخوردار است؛ در برخی موارد استانداردهایی همانند افتا که استاندارد بسیار خوبی است، در صنعت مطرح می‌شود اما درنهایت این مجوزها، دست و پای شرکت‌ها را می‌بندد؛ بدون آنکه موجب یک افزایش قیمت در محصول شده باشد، یعنی مثلاً به یک شرکت که قبلاً دارای افتا نبود و نرم‌افزار خود را به قیمت 50 میلیون تومان عرضه می‌کرد، پس از عقد قرارداد به مجری می‌گویند که باید مجوز افتا بگیرد؛ البته افتا کیفیت محصول و بلوغ شرکت را افزایش می‌دهد، اما هزینه‌های او را هم افزایش می‌دهد؛ به‌عنوان‌مثال این شرکت به‌طور طبیعی باید بعد از اخذ افتا محصول خود را 100 میلیون تومان عرضه کند ولی مشتریان تاکنون بهای این افزایش بلوغ در شرکت های نرم افزاری را پرداخت نکرده‏اند.
امامی گفت: اکنون ما در نماتن نیز با چنین رویکردی روبرو هستیم و می‌خواهیم برای بالا بردن بلوغ صنعت نرم‌افزار ایران، یک مجموعه از استانداردهای بین‌المللی را بررسی کرده و این استانداردها را بومی‌سازی کنیم و آن را هم برای کارفرما و هم مجری منتشر کنیم تا از آن استفاده کنند. باید توجه داشته باشیم که استفاده از این استانداردها و افزایش بلوغ، اگر به شیوه نامناسبی به دست کارفرما برسد به چماقی تبدیل می‌شود که همانند سایر مجوزها بر سر شرکت‌های نرم‌افزاری فرود می‌آید بدون آنکه به او پول بیشتری بدهند. پس شرکت‌های نرم‌افزاری باید مواظب باشند و تأکید کنند که نماتن باید به‌گونه‌ای تدوین شود که منجر به توسعه صنعت نرم‌افزار شود؛ این جمله از اهمیت بالایی برخوردار است. باید بین نرم‌افزارهایی که از استانداردهای سطح پایین‌تری برخوردار هستند با نرم‌افزارهایی که استانداردهای بالاتری دارند، تفاوت قائل شویم.
او افزود: درنتیجه کلیه شرکت‌های نرم‌افزاری باید این پروژه را جدی بگیرند و در تدوین آن مشارکت فعال داشته باشند تا بتوان مدل‌های مختلف اجرای پروژه‌های نرم‌افزاری را با سقف قیمت‌های متفاوت تعریف کرد. به‌طور مثال در مجوز فعلی افتا سطح بلوغ یا CMMI مدنظر در سطح یک قرار داده شده است اما شرکت‌های بزرگ دنیا خود را به سطح بلوغ 3 و 4 و 5 رسانده‌اند و قیمت‌های آن‌ها هم به همان نسبت بالا رفته است. ما باید این فضا را به وجود بیاوریم که اگر شرکتی می‌خواهد یک بسته نرم‌افزاری ساده تهیه کند نیاز به یک نماتن پیچیده و پرهزینه ندارد. به‌طور مثال برای جاری‌سازی استاندارد نماتن جدید در خرید یک بسته نرم‌افزاری ساده نباید بیش از 500 هزار تا یک میلیون تومان هزینه شود؛ اما اگر کارفرما یا سازمانی که تصمیم به خرید یک راه‌حل نرم‌افزاری 50 میلیارد تومانی دارد، در اینجا نمی‌تواند با یک قرارداد 5 صفحه‌ای اقدام به خریدار کند، بلکه باید متناسب با قیمت و اندازه پروژه استانداردهای بیشتری را رعایت کند و سطح استانداردها موردنیاز نیز باید از بلوغ بالاتری برخوردار باشند.
امامی گفت: باید ما این تفاوت‌ها را در نگارش جدید نماتن داشته باشیم. شرکت‌ها باید در این موضوع مشارکت داشته باشند چون بنا است که این هم ابزار توسعه و هم محدودکننده آن‌ها باشد. در صورت عدم مشارکت با یک نماتن محدودکننده روبرو می‌شوند و در صورت مشارکت خوب، شاهد نماتنی خواهیم بود که کمک می‌کند تا آن‌ها و کارفرمایان رشد یابند و هم‌سطح قیمت‌گذاری یا ارزش‌گذاری در صنعت نرم‌افزاری که بالغ‌تر هم شده است، افزایش یابد. هدف گران کردن قیمت یک نرم‌افزار نیست بلکه نرم‌افزاری که اکنون ارزش چند میلیاردی دارد، اگر این نرم‌افزار مجوز افتا دریافت کرد و استانداردهای نماتن را رعایت کرد، قیمت آن بسیار بیشتر می‌شود. حتماً باید شرکت‌ها به این موضوع توجه داشته باشند.
امامی تصریح کرد: بنده به‌صورت جدی از شرکت‌ها می‌خواهم در تدوین نگارش جدید نماتن مشارکت کنند. ما نیاز به مشارکت بالای 70 درصدی داریم؛ به همین دلیل موضوع نماتن علاوه بر سازمان نصر تهران، در کمیسیون نرم‌افزار نصر کشور نیز مطرح شده است و همه استان‌ها موظف هستند تا مشارکت خود را در این پروژه ساماندهی کنند.

به یک مرجع دانشی به‌روز برای مهندسی نرم‌افزار نیاز داریم

امامی گفت: با توجه به سخنان اظهار شده نیاز داریم تا در نگارش جدید نماتن و با توجه به اینکه ما در تکنولوژ‌ی‌های تولید و پیاده‌سازی نرم‌افزار، ابزارهای طراحی و تولید نرم‌افزار، ابزارهای تست و پیاده‌سازی نرم‌افزار؛ هرروز شاهد ورود یک ورژن و نگارش جدید محصول به بازار هستیم، پس باید در کنار نماتن فضایی داشته باشیم که این ابزارها، متدولوژی‌ها، نرم‌افزارهای جدید، روش‌های تولید نرم‌افزارهای جدید، در یک آرشیو یا مرجع دانشی اختصاصی، مرتباً به‌روزرسانی شوند. پس پروژه بازبینی نماتن هیچ‌گاه پایان نمی‌یابد. امکان دارد 6 ماه بعد نگارش جدید آن منتشر شود اما باید پس‌ازآن و در دوره‌های زمانی کوتاه‌مدت‌تر، نگارش‌های جدیدتر آن مرتب منتشر شده و دیگر مانند گذشته 20 سال رها نشود. به همین منظور، در کنار تدوین این سند، احتیاج داریم تا یک پورتال مرجع دانشی به‌روز برای مهندسی نرم‌افزار درست کنیم و کلیه منابع دانشی و اطلاعات مربوط به آن را، از سوابق تاریخی قبلی تا مستندات جدید و به‌روز، همه را در این مرجع دانشی ذخیره کنیم. این فرایند، کار دشواری است و مسئولیت آن‌هم با مجری این پروژه نیست بلکه به همت همه اعضای صنف نیاز است تا کمک کنند که این مرجع دانشی را در کنار پروژه نماتن ایجاد کنیم.