تعدد متولیان و نبود برنامه مدون، بزرگ‌ترین آفت صنعت نرم‌افزار

بزرگ‌ترین اتفاقی که به‌طور مشخص در چهار سال اخیر در حوزه نرم‌افزار روی داد، حملات سایبری بود که به‌طور بی‌سابقه‌ای صنایع حساس کشور را هدف قرار داده بود. حملات با استاکس‌نت شروع شد، در شرایطی که کشور آمادگی چندانی برای مواجهه با آن را نداشت؛اما پس از آن با حملات کوچک بزرگ دیگری مانند دوکو و فلیم، اهمیت حفظ امنیت اطلاعات دستگاه‌های بزرگ کشور را بیش از پیش نشان داد. همین مسئله نیز رضاتقی‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت را وادار کرد ورود نرم‌افزارهای امنیتی خارجی به کشور را ممنوع اعلام کند و مدعی شد که «امنیت چیزی نیست که بتوان آن را به خارجی‌ها محول کرد». این ممنوعیت جدید در کشور موجی از نگرانی و حدس و گمان را به وجود آورد که چگونه می‌توان با حذف نرم‌افزارهای امنیتی خارجی در سایه نبود نرم‌افزار بومی قدرتمند، امنیت سازمان‌های بزرگ را تامین کرد؛هرچند در عمل نیز هیچ‌گاه ورود یا خروج نرم‌افزار امنیتی به کشور ممنوع نشد و تنها برنامه‌هایی برای ساماندهی برندها و شرکت‌های فعال در این حوزه با کمک نظام صنفی رایانه‌ای و سازمان فناوری اطلاعات درنظر گرفته شد که همچنان در حال انجام هستند.
رضا کرمی، رییس کمیسیون نرم‌افزار سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران با بیان اینکه صنعت نرم‌افزار در این هشت سال مانند دیگر بخش‌های IT دچار آسیب‌هایی شد، گفت: «نمی‌توان مدعی شد که در این مدت هیچ پیشرفتی در حوزه نرم‌افزار کشور نداشتیم، اما متاسفانه پیشرفت‌ها بر مبنای برنامه‌ریزی از پیش طراحی شده نبود و تصمیم‌گیری‌ها براساس مقتضیات روز انجام می‌شد که بر حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات از جمله نرم‌افزار تاثیر منفی برجای می‌گذاشت.»
کرمی با اشاره به اینکه در قوانین و مقررات برنامه چهارم و پنجم توسعه حمایت‌هایی از صنعت نرم‌افزار پیش‌بینی شده بود که به نتیجه نرسید، افزود: «به‌دلیل نبود متولی مشخص و تعدد تصمیم‌گیران در این حوزه وعده‌های داده‌شده نیز محقق نشده است.برای نمونه می‌توان به ماده 132 قانون معافیت‌های مالیاتی اشاره کرد که هنوز هم به نتیجه نرسیده است و در حال پیگیری آن هستیم.»
کرمی در گفت‌وگو با خبرنگار عصرارتباط با بیان اینکه برنامه‌مدار نبودن تصمیمات موجب شد تا برخی از تصمیمات جزیره‌ای گرفته شود،‌افزود: «برای مثال، به‌طور ناگهانی و بدون برنامه قبلی اعلام می‌شود که تمام دستگاه‌های دولتی باید نرم‌افزار خاصی را با ویژگی‌های خاصی استفاده کنند. در این شرایط بخش بزرگی از انرژی ما صرف این می‌شود که با ارگان‌های مختلف مذاکره و نظرات‌مان را منتقل کنیم تا این تصمیم را در جهت درستی که به نفع صنف باشد هدایت کنیم.»
به گفته کرمی، برخی از ارگان‌ها در این هشت سال ارتباط خوبی با نظام صنفی در زمینه نرم‌افزار داشتند، اما برخی هم بودند که امکان برقراری ارتباط را فراهم نمی‌کردند، اما به هر حال چون ارگان متمرکزی برای تولی‌گری حوزه نرم‌افزار وجود ندارد و این ارگان‌های متعدد نیز با یکدیگر ارتباط مشترک ندارند، تاکنون وحدت رویه‌ای در حوزه نرم‌افزار به‌طور خاص و در حوزه ICTبه‌طور کلاننداشتیم.
صادرات نرم‌افزار و جوایز صادراتی
ماده 33 قانون چهارم برنامه توسعه برای تقویت توان رقابتی محصولات صادراتی کشور در بازارهای بین‌المللی و به‌منظور گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در اقتصاد، بازرگانی و تجارت در قالب سند ملی بازرگانی کشور دولت را مکلف کرده تا به موجب بند ب همین ماده، نسبت به هدفمندی یارانه‌ها و جوایز صادراتی در قالب حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم اقدام کند.
شاهد هستیم که در همین راستا نزدیک به دو سال است که جوایز صادراتی برچیده شده است و وزارت صنعت، معدن و تجارت بیشتر تلاش می‌کند حمایت‌های غیرمستقیم مانند کمک برای حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و انواع معافیت‌های مختلف و ... را از صادرکنندگان به عمل آورد. این در شرایطی است که در چند سال اخیر جوایز صادراتی در حوزه صادرات نرم‌افزار به‌دلیل اعلام آمارهای شبهه‌بر‌انگیز از حجم صادرات صورت‌ گرفته در سال و معرفی برخی از افراد ناشناس به‌عنوان موفق‌ترین صادرکننده همیشه جای شک و تردید را بر جای می‌گذاشت و با سکوت اتحادیه صادرکنندگان نرم‌افزار، سایه این تردیدها را سنگین‌تر هم می‌کرد.
کرمی با بیان اینکه صادرات نرم‌افزار پیش از این هشت سال هم وضعیت مطلوبی نداشت، افزود: «هرچند برخی از عوامل در این دو دوره بر معضلات صدور نرم‌افزار افزوده است، اما ریشه اصلی مشکل در این دو نکته است. باید صنعت نرم‌افزار قوی در کشور وجود داشته باشد که در صنعت صادرات آن بتوانیم انتظارات پیشرفته‌ای داشته باشیم. از سوی دیگر برای صادرات باید روابط خوبی با بازارهای هدف داشته باشیم؛چه به لحاظ تجاری و چه از نظر فنی و علمی که به دلیل تحریم‌ها این مسیر نیز هموار نیست. مجموعه اینها آثار سوئی بر صنعت صدور نرم‌افزار گذاشته است.»
او با اشاره به اینکه برداشته شدن جوایز صادراتی نمی‌تواند تنها مولفه‌ وضعیت فعلی صادرات نرم‌افزار باشد، گفت: «باید برخی فعالیت‌های منسجم از سوی دولت انجام شود تا توسعه صادرات نرم‌افزار را به دنبال داشته باشد. جوایز صادراتی یکی از این مولفه‌ها بود که اکنون که برداشته شده، در حد و اندازه‌های خودش تاثیر منفی گذاشته و نمی‌توان تمام مشکلات را معطوف برداشته شدن این عامل تشویقی دانست.»
نماتن متوقف شد
نماتن از جمله پروژه‌هایی بود که در هشت سال دولت محمود احمدی‌نژاد به فراموشی سپرده شد؛ طرحی که در هفت فاز تعریف شده بود و سه فاز آن اجرایی شد و چهار فاز باقی‌مانده تنها تا مرحله طراحی پیش‌رفت و با متوقف‌شدن تمام پروژه به کناری گذاشته شد.
کرمی با بیان اینکه همزمان با اجرای طرح تکفا در سال‌های 80 تا 84 پروژه نماتن در انجمن و سپس سازمان نظام صنفی رایانه‌ای پیگیری می‌شد، گفت:«نماتن می‌توانست بسیاری از مشکلات در زمینه قوانین نرم‌افزار را برطرف کند، اما به‌دلیل تضعیف دبیرخانه شورای‌عالی انفورماتیک متوقف شد و در این هشت سال نیز نتوانستند از نظر مدیریتی و بودجه‌ای آن را تامین کنند و عملا در دو دوره اخیر ریاست‌جمهوری با بی‌تفاوتی از این طرح گذشتند.»
مهاجرت به نرم‌افزارهای متن باز
پروژه مهاجرت به نرم‌افزارهای متن‌باز و بومی درحالی امسال سرعت گرفت است که مصوبه توسعه، ‌تولید و کاربرد نرم‌افزارهای بومی از سال 88 در انتظار تصویب نهایی کارگروه فاوای دولت بود تا اینکه هجدهم فروردین‌ماه امسال به امضای معاون اول رییس‌جمهور رسید و سرانجام ابلاغ شد. به موجب مصوبه کارگروه فاوا، تمامی دستگاه‌های اجرایی کشور باید ظرف یک‌سال آینده تمامی نرم‌افزارهای پایه در سامانه کارساز عملیاتی خود را با نرم‌افزارهای بومی و سامانه تکمیلی جایگزین کنند.
این در شرایطی است کارنامه بومی‌سازی در کشور تقریبا در تمامی پروژه‌ها به شکست انجامیده‌ است، ازسرگیری پروژه دیگری در راستای بومی‌سازی که دستگاه‌های دولتی و به تبع آن بخش‌خصوصی و سرانجام همه مردم را دستخوش تحول می‌کند، نگران‌کننده است. با این حال مرحله نخست مهاجرت از سرورها آغاز می‌شود. در حال حاضر سه میلیون کاربر دسک‌تاپ داریم و نزدیک به یک‌سوم آن نیز سرور در کشور موجود است؛ بنابراین با توجه به اینکه تعداد سرورها کمتر از کاربران است و حساسیت‌های امنیتی بیشتری هم دارند، در اولویت مهاجرت قرار گرفته‌اند.