جای خالی محتوای فارسی

م.ر.بهنام رئوف- این امر علاوه بر رعایت نکات امنیتی سبب کاهش زمان ارسال و دریافت داده می‌شود که همین باعث افزایش سرعت دسترسی به اطلاعات مورد نظر خواهد شد.
گفته می‌شود که هدف اصلی طراحان این شبکه در حقیقت دستیابی به همین دو موضوع است. نخست افزایش امنیت شبکه به جهت جلوگیری از حملات سایبری یا سرقت اطلاعات و دوم افزایش سرعت دسترسی به اطلاعات و کاهش هزینه استفاده از خدمات.
شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی تا حدودی از این امر استقبال کرده‌اند. آنها به دلیل آنکه گفته می‌شود شرکت ارتباطات زیرساخت هزینه غیرمتعارفی را به جهت استفاده از پهنای باند بین‌الملل از آنها اخذ می‌کنند معتقدند که ترافیک داخلی دیتا می‌تواند تا حدی هزینه‌های جاری آنها را کاهش دهد. در این بین اما دو نکته اصلی همچنان مغفول مانده است. نخست آنکه با توجه به راه‌اندازی فاز نخست این شبکه اما همچنان راه‌های عملی برای جداسازی هزینه پهنای باند داخلی با بین‌المللی مشخص نیست. دومین مشکل که به نظر می‌رسد از اهمیت بیشتری برخوردار است محتوای فارسی است.

شبکه ملی
درگیر محتوای فارسی
شبکه ملی اطلاعات، شبکه‌ای است با دسترسی به محتوای فارسی. قرار است محتوای داخلی و فارسی در این شبکه که از پهنای باند بالایی هم برخوردار است در دسترس کاربران قرار گیرد. اما سوالی که اکنون مطرح می‌شود آن است که آیا محتوای فارسی مناسبی برای این شبکه وجود دارد؟
کارشناسان در این باره می‌گویند هنوز محتوای فارسی قابل توجهی در وب وجود ندارد. از سوی دیگر به نظر می‌رسد حجم زیادی از مطالب مورد درخواست کاربران ایرانی با توجه به آمارهای موجود پیرامون استفاده‌کنندگان غالب اینترنت در ایران، اطلاعات و دیتاهای خارجی است. محتوای فارسی موجود در وب اما مساله تازه‌ای در فناوری ارتباطات ایران نیست. چرا که از زمان مطرح و اجرا شدن طرح تکفا در سال‌های ابتدایی دهه 80 بودجه‌های بسیاری برای تاسیس سایت‌های اطلاع رسانی دولتی و خصوصی و نیز تهیه محتوای فارسی صرف شده است.
هر چند که طرح تکفا با تعویض مدیریت در شورای عالی اطلاع‌رسانی خاموش شد، اما مدیریت جدید این شورا که متوجه فقدان محتوا فارسی در دنیای وب شده بود طرح تکفا را به طرح تسما تغییر داد. طرح تسما تمام قدرت و برنامه‌های خود را روی تولید محتوای فارسی و بومی در محیط وب گذاشته بود. در این بخش بودجه‌هایی هم لحاظ شد اما به باور بسیاری از فعالان این حوزه این طرح هم نتوانست آنچنان که باید و شاید به محتوای فارسی موجود در وب پر و بال دهد.
علاوه بر طرح تسما همزمان برنامه‌های دیگری هم برای ترویج زبان فارسی در وب ارائه و دنبال می‌شد. به عنوان مثال در مهر ماه 87 تدوین کاربری زبان فارسی در رایانه در دستور کار قرار گرفته.
بهروز مینایی، سرپرست معاونت فنی دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی در آن زمان گفته بود که پیش‌نویس اولیه طرح جامع کاربری زبان فارسی در محیط رایانه با برگزاری جلساتی با اعضای فرهنگستان زبان فارسی و اساتید حوزه زبان شناسی و رایانه تدوین شده است. وی افزود: این موضوع طی جلسات مکرر با اعضای فرهنگستان زبان فارسی و با حضور اساتید حوزه زبان شناسی و رایانه در شورای عالی اطلاع رسانی بررسی و به تهیه این پیش‌نویس منجر شد.
مینایی وظیفه این شورا در زمینه تولید را عرضه محتوای فارسی خوب و استاندارد در محیط رایانه دانست و افزود: این امر منوط به در اختیار داشتن وسیله‌ها و ابزارهای لازم در این زمینه است. وی گفت: چشم‌انداز خط و زبان فارسی پس از انتشار به موسسات دولتی و دانشگاه‌ها ارائه می‌شود.
هر چند که هم اکنون و بعد از گذشت چهار سال از سرنوشت این طرح خبری در دست نیست، اما این اولین برنامه در زمینه گسترش زبان فارسی در محیط وب نبود. چرا که یک سال بعد از این طرح هم خبری در زمینه تشکیل کنسرسیوم صاحبان محتوای کشور منتشر شد.
اسفند 88، کنسرسیوم صاحبان محتوای کشور با برگزاری اولین نشست کار خود را رسما آغاز کرد که با فعالیت این کنسرسیوم مقرر شد از سال 89 پژوهشگران ایرانی بتوانند به حجم قابل توجهی از اطلاعات متنوع فارسی دسترسی داشته باشند.
این نشست با اهدافی چون ایجاد بستر مناسب برای دسترسی پژوهشگران به محتوای ملی به ویژه محتوای فارسی، امکان ارائه و دسترسی آسان به انواع اطلاعات، تشویق به حفظ و نگهداری دیجیتال منابع اطلاعاتی، حفظ مالکیت مادی و معنوی صاحبان محتوا و افزایش آگاهی جهانی از منابع با ارزش دانش ملی برگزار شد.
این نشست با حضور علی اکبر اشعری مشاور فرهنگی رییس‌جمهور و رییس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، حجت الاسلام و المسلمین رسول جعفریان رییس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، حجت‌الاسلام و المسلمین سید حسن ربانی مدیر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، دکتر سعید عاملی معاونت طرح و برنامه دانشگاه تهران، سیدمحمد کاظم موسوی بجنوردی رییس مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، محمد هادی زاهدی رییس سازمان کتابخانه و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، دکتر سید امید فاطمی رییس پژوهشگاه و علوم و فناوری اطلاعات ایران، دکتر محمد مهدی طهرانچی مدیر مرکز نشر دانشگاهی و دکتر علیرضا طالب‌پور مدیرعامل موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان برگزار شد.
در این مراسم دکتر علیرضا طالب‌پور رییس دبیرخانه موقت این طرح با اشاره به لزوم وجود عزم ملی برای تسهیل دسترسی پژوهشگران ایرانی به محتوای ملی کشور از تلاش‌های علمی پژوهشگران و دانش پژوهان قدردانی کرد و افزود: با راه‌اندازی این طرح، خلأ نگران کننده تجمیع اطلاعات در فضای مجازی از طریق این درگاه برای همه پژوهشگران، فعالان عرصه علمی و دانشجویان کشور مرتفع خواهد شد.
با این نشست عملا کنسرسیوم صاحبان محتوا فعالیت رسمی خود را آغاز کرد، اما هم اکنون و بعد از گذشت سه سال از سرنوشت این کنسرسیوم و برنامه‌های انجام شده توسط آن هم خبری در دست نیست.

طرح‌های بی‌نتیجه
جدا از تمام نهادها و طرح‌هایی که تا به حال و برای تولید محتوای فارسی تشکیل شده است، اما مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز از چند سال پیش خود را به عنوان یکی از متولیان این امر معرفی کرد. این مرکز معتقد است که محتوای فارسی موجود در وب باید توسط این مرکز مورد پالایش قرار گرفته تا از نشر محتوای غیرمعمول در محیط وب جلوگیری شود.
هر چند که هم اکنون آمار دقیق و جامعی از میزان محتوای فارسی در وب موجود نیست، اما گفته می‌شود ارائه چنین راهکارها و وجود چندین نهاد تصمیم گیرنده در این بخش باعث شده است تا وب فارسی آنچنان که باید و شاید از محتوای غنی فارسی برخوردار نباشد و سرعت پیشرفت مناسبی هم نداشته باشد.
از سوی دیگر گفته می‌شود با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات زمینه لازم برای ارائه دولت الکترونیکی فراهم می‌شود. یکی از مواردی که هم اکنون مورد اشاره کارشناسان قرار دارد نداشتن محتوای لازم در بخش خدمات دولت الکترونیکی است. چرا که گفته می‌شود صرفا انجام برخی از خدمات دولتی به شکل مجازی و بر بستر وب صرفا نمی‌تواند دولت الکترونیکی باشد. کاربران وب فارسی در این بخش باید بتوانند به راحتی به هر اطلاعات مورد نظر خود در وب دسترسی داشته باشند اتفاقی که گفته می‌شود هنوز در ابتدای راه قرار دارد. آنچه مسلم است شبکه ملی اطلاعات که فاز ابتدایی آن هم‌اکنون در برخی از استان‌ها راه‌اندازی شده است فاقد محتوای غنی فارسی است. جا دارد مسوولان امر اکنون که زیرساخت‌های سخت‌افزاری این امر تهیه و اجرا شده است جدیت بیشتری در بخش محتوای فارسی داشته باشند.