فارسی‌سازی یا بومی‌سازی؟

م.ر.بهنام رئوف - اما بومی‌سازی چیست؟ در معنی کلی بومی‌سازی به معنی تغییر اساسی در یک روند و فعالیت و همسوسازی آن فعالیت با اهداف و الزامات محلی و منطقه‌ای است، البته در برخی دیگر از تعریف‌ها از بومی سازی به عنوان فرآیند ترجمه روند، روش، راهکار، خدمات و... به فرهنگ و زبان محلی مخاطبین هم اشاره شده است.
در ایران و بخصوص در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات اما تعریف مشخصی از بومی‌سازی وجود ندارد. بارها و بارها و در پروژه‌های مختلف مشاهده شده است که صرفا یک خدمت تنها به زبان فارسی ترجمه شده و از آن با عنوان پروژه بومی سازی نام برده شده است. شبکه ملی اطلاعات، اینترنت ملی، موتور جست‌وجوی ملی، ایمیل ملی و پروژه‌هایی از این دست، برنامه‌هایی هستند که از سوی مسوولان فناوری اطلاعات و ارتباطات و تنها با هدف بومی‌سازی تبیین و در مرحله قرار گرفته است.
ملی‌هایی از جنس فارسی
علی حکیم‌جوادی، رییس سازمان فناوری اطلاعات به تازگی و در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرده است که بحث موتور جست‌وجوی ایرانی ابعاد مختلفی دارد و تلاش ما بر این است که در این زمینه موتوری طراحی شود که بتواند جایگزین موتور‌های جست‌وجوی متداول دنیا باشد. معاون وزیر ICT با تاکید بر اینکه لازم است موتور جست‌وجویی درخور نیاز‌های کشور طراحی و ارائه شود، ادامه داد: امروز موتور‌های جست‌وجوی زیادی در کشور وجود دارد و شاید ده‌ها موتور جست‌وجوی داخلی داشته باشیم که هر یک برای خود مدل کسب‌وکاری دارند.
وی ادامه داد: معتقدیم در این زمینه دولت باید به حمایت‌های کلان بپردازد، اما در نهایت موتور جست‌وجو چیزی نیست که دولت بخواهد به آن ورود پیدا کند. به همین دلیل ما بیشتر حمایت‌های معنوی را به عمل می‌آوریم تا اینکه بخش‌های دیگر از جمله بخش خصوصی بتواند به راه‌اندازی این موتور‌ها بپردازند. حکیم‌جوادی در عین حال گفت: در حال حاضر بخش خصوصی برای راه‌اندازی موتور‌های جست‌وجو به کرات مراجعه می‌کند و علاقه‌مند است که چنین موتورهایی را ارائه کند. قطعا این بخش مسیر خود را پیدا خواهد کرد و موتور جست‌وجوهای متعددی ارائه خواهد شد، اما باید توجه داشت که در این میان موتور جست‌وجویی موفق خواهد بود که توسط بخش خصوصی ساخته و اداره شود.
وی ادامه می‌دهد: به هر حال این ایده ما در زمینه‌ موتور‌های جست‌وجو است و علاقه‌مندیم در کنار این جست‌وجو‌گرها امکانی فراهم باشد که بتوان سرویس‌ها و خدمات متنوع دیگری را نیز به کاربران ارائه کرد.
حکیم جوادی تاکید می‌کند: امروز اگر یک موتور جست‌وجو بیشتر از بقیه مورد توجه دنیا قرار می‌گیرد، شاید دلیل آن این باشد که این موتور امکانات متعددی دارد که ممکن است سایر موتور‌های جست‌وجو نداشته باشند. به عنوان مثال اکنون از 120 الی 130 جست‌وجوگر معروف دنیا تنها تعداد اندکی از آنها زبان فارسی را دارند و بسیاری از آنها فاقد امکاناتی مانند ایمیل و غیره هستند. به هرحال در اختیار‌ داشتن چنین امکاناتی بی‌شک به موفقیت یک موتور جست‌وجو کمک خواهد کرد.
وی در ادامه با تاکید بر اینکه دولت و متولیان اینترنت از اینکه تعداد موتور‌های جست‌وجوی کشور بیشتر شود، استقبال می‌کند، توضیح داد: برخی از موتور‌های جست‌وجو هم ممکن است حالت تخصصی داشته باشند. به عنوان مثال ما در حوزه‌ مسکن چندین موتور جست‌وجو داریم، اما به هر حال شاید این موتور‌ها آنچه مورد انتظار مردم است نباشند و به طور کامل نتواند انتظارات مردم از یک موتور جست‌وجوی بومی را پاسخ دهند. او افزود: به همین دلیل تصمیم گرفته‌ایم که از هر مجموعه‌ای که قصد راه‌اندازی موتور جست‌وجوی جدیدی دارد، حمایت کنیم تا در نهایت مردم در میان موتور‌های جست‌وجوی طراحی شده به انتخاب بپردازند.
با یک بررسی ساده در سخنان رییس سازمان فناوری اطلاعات می‌توان به این نتیجه رسید که منظور از موتور جست‌و‌جوی ملی سایت‌هایی هستند که به طور تخصصی در بین محتوای فارسی به کنکاش و بررسی موضوع مورد نظر کاربر می‌پردازند. پس شاید بتوان اینگونه تعبیر کرد که این امر هیچ ارتباطی به واژه ملی نداشته باشد. بلکه می‌توان گفت این تنها پروژه ای است که فارسی‌سازی شده و در بین محتواهای فارسی در حال جست‌وجو است. کاری که در حال حاضر معتبرترین موتورهای جست‌وجوی بین‌المللی نیز انجام می‌دهند.
سیستم عامل بومی یا فارسی؟
در راستای ملی سازی‌ها و ملی شدن‌ها در حوزه فناوری اطلاعات به تازگی خبر انتشار سیستم عامل بومی ملی هم منتشر شده است. در این خبر که توسط خبرگزاری مهر منتشر شده این گونه آمده است که نخستین نسخه آزمایشی سیستم عامل بومی زمین همزمان با روز آزادی نرم‌افزار و با قابلیت نصب و مدیریت انواع سرویس‌های آماده منتشر شد و تا زمان عرضه نسخه پایدار به صورت دائم به‌روزرسانی، تکمیل و منتشر خواهد شد.
به گزارش مهر سیستم‌عامل سرور زمین بر مبنای هسته گنو/ لینوکس، همراه با قابلیت‌های ویژه مجازی‌سازی و توجه به کاربردهای رایانش ابری طراحی شده‌ است. همچنین خط تولید و عرضه زمین به گونه‌ای طراحی شده که می‌تواند فرآیندهای توسعه نرم‌افزارهای متن‌باز را پیاده‌سازی کند؛ براین اساس افراد متخصص می‌توانند درکل مسیر از دریافت متن کد بسته‌ها و برنامه‌نویسی تا تولید بسته کامل سیستم‌عامل، مشارکت کرده و به واسطه محیط تعاملی فراهم شده، هر شخص می‌تواند بخشی از میلیون‌ها خط کد سیستم‌عامل بومی را تولید کرده یا نگهداری و به‌روز رسانی کند.
نسخه نخست سیستم عامل بومی «زمین» با همکاری سازمان فناوری اطلاعات ایران، موسسه تحقیقات ارتباطات و فناوری اطلاعات و بخش خصوصی، با اعمال تغییراتی مناسب برای استفاده در کاربردهای مختلف و با درنظر گرفتن نیازهای بومی کشورمان در اردیبهشت ماه و هفته ارتباطات امسال وارد فاز اجرای آزمایشی شد تا با نیازهای مراکز مختلف برای انتشار عمومی آماده شود؛ براین اساس پیش بینی می‌شود که نسخه سرور این سیستم عامل با نام تجاری «زمین» تا یک سال آینده به انتشار عمومی برسد و بهره‌برداری نسخه
دسک‌تاپ این سیستم عامل بومی در کشور تا دو سال آینده محقق شود.
هم اکنون و براساس اعلام موسسه تحقیقات فناوری اطلاعات و ارتباطات نخستین نسخه آزمایشی سیستم عامل بومی زمین با code name سرو (SARV Beta 1.0.0‌) از 25 شهریورماه جاری و همزمان با روز آزادی نرم‌افزار، منتشر شده و تا زمان عرضه نسخه پایدار به صورت دائم به‌روزرسانی، تکمیل و منتشر خواهد شد. نسخه کنونی زمین قابلیت نصب و مدیریت انواع سرویس‌های آماده (اپلاینس‌ها) را دارد و در آینده نزدیک و با کمک جامعه کاربری زمین انواع سرویس‌های آماده زمین در اختیار علاقه‌مندان و متخصصان قرار خواهد گرفت.
از محتوای این خبر هم این گونه استنباط می‌شود که سیستم عامل ملی، شاید نسخه ای شخصی‌سازی و فارسی سازی شده از سیستم عامل متن باز لینوکس باشد. درست است که لینوکس یک سیستم عامل متن باز است، اما شاید بتوان فارسی شدن آن را تنها به عنوان یک پروژه فارسی یا بومی‌سازی شده(به معنی برگردان و ترجمه به زبان فارسی) به حساب آورد نه یک سیستم عامل ملی.
امیرحسین بروجردیان، مدیرکل مدیریت و پشتیبانی فنی شبکه سازمان فناوری اطلاعات ایران و مجری طرح هم به مهر گفت: سیستم عامل بومی «زمین» یک سیستم عامل متن باز است که با لایسنس‌های باز که متعلق به هیچ سازمان یا شخصی نیست، اجرایی می‌شود و فارسی‌سازی و امنیت بومی از جمله ویژگی‌هایی است که در سیستم عامل بومی به کار گرفته خواهد شد.
نتیجه...
به نظر می‌رسد اکثر پروژه‌هایی که در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، نام ملی را به یدک می‌کشند پروژه‌هایی باشند کپی شده از نسخه جهانی و برگردانده شده به زبان فارسی. با توجه به تعریف‌هایی که در ابتدای گزارش به آنها اشاره شد شاید بتوان پروژه‌هایی را که فارسی شدند یک پروژه
بومی‌سازی شده (تنها از منظر ترجمه) به حساب آورد، اما بدون تردید نمی‌توان آنها را ملی حساب کرد. در نتیجه بهتر است که هدف از انجام یک پروژه ملی یا بومی را در ابتدای پروژه مشخص و ابعاد و چرایی انجام چنین پروژه‌ای را روشن کنیم. چرخ یک بار اختراع شده و هیچ لزومی ندارد که با صرف زمان و هزینه‌های مالی آن را مجدد تنها با رنگ یا از جنس دیگر اختراع کنیم. بهتر است از توان و دانش ایرانی به جای ترجمه، در بخش‌های تولیدی یا حتی شبیه‌سازی شده صنعتی استفاده شود البته آن هم به شرط صرفه اقتصادی... .