ریسک سرمایه‌گذاری در حوزه آی‌سی‌تی

ریسک فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، دارای چهار مولفه است که عبارتند از اینترنت، سخت‌افزار، نرم‌افزار و مخابرات که در هر یک از این چهار مولفه زیربخش‌هایی وجود دارد که عبارتند از: ریسک امنیتی، ریسک ثبات سیاسی، اثربخشی دولت، ریسک مقررات‌گذاری و حقوقی، ریسک اقتصادی، تجارت خارجی و تراز پرداخت‌ها، ریسک مالی و مالیاتی، ریسک بازار نیروی کار و بالاخره ریسک زیرساختی. به هر یک از این زیربخش‌ها امتیازی بین صفر تا صد داده می‌شود که صفر نشان‌دهنده کمترین ریسک و صد نشان‌دهنده بیشترین ریسک است و به این ترتیب ریسک در هر زیربخش محاسبه و سپس میزان ریسک در چهار مولفه اصلی بیان‌شده، محاسبه می‌شود. این نتایج اگرچه ممکن است به دلیل متدولوژی یکسانی که برای همه کشورها در ارزیابی ریسک به کار گرفته می‌شود، دقت کامل را نداشته باشد، ولی ملاک ارزیابی مناسبی را برای مقایسه کشورها به دست می‌دهد. در گزارش سال 2009 این نهاد بین‌المللی، عدد ریسک کلی در زمینه ارتباطات و فناوری اطلاعات در هر چهار مولفه اینترنت، سخت‌افزار، نرم‌افزار و مخابرات برای کشور ایران حدود 63 است که در مقایسه با خیلی از کشورها عدد مناسبی نیست. البته این عدد 63 متوسط ریسک بوده و وضعیت در بعضی زیربخش‌ها به مراتب نامناسب‌تر هم هست. برای نمونه در زیربخش‌های ریسک ثبات سیاسی و اثربخشی دولت و ریسک مقررات‌گذاری عدد ریسک بالاتر از 80 است و به سقف حداکثر میزان ریسک نزدیک شده است. زیربخش‌های با ریسک کمتر شامل ریسک بازار نیروی کار و ریسک زیرساختی است که حدود 50 است. در میان کشورهای منطقه برخی ریسک‌های متناظر با هر کشور عبارتند از آذربایجان (54)، عربستان (46)، ترکیه (46)، مصر (37) که نشان از نامناسب بودن وضعیت ما در منطقه است. نمره برخی کشورهای پیشرو و با حداقل ریسک عبارتند از: فنلاند (10)، انگلستان (10)، هنگ‌کنگ (16)، آلمان (15) و فرانسه (14). گزارش نهاد EIU که هرساله منتشر می‌شود در تازه‌ترین گزارش خود، نمره کلی ارزیابی ریسک ایران را 68 اعلام کرده که نسبت به سال 2009 حدود پنج امتیاز بدتر شده است. همچنین در زیربخش‌های اثربخشی دولت و ریسک مقرراتی و حقوقی به ترتیب امتیازهای 89 و 82 را کسب کرده‌ایم که حاکی از نامناسب‌تر شدن وضعیت است. بدترین امتیاز را هم در زیربخش ریسک تجارت خارجی و پرداخت‌ها با امتیاز 93 گرفته‌ایم که تنها هفت نمره با بیشترین ریسک ممکن فاصله داریم. بنابراین همان طور که در ابتدا نیز گفته شد، اگرچه این اعداد و ارقام تقریبی و نسبی است اما قطعا حکایت از آن دارد که شرایط سرمایه‌گذاری حداقل وضعیت رو به بهبودی نداشته است و لازم است توجه جدی‌تر و درخورتری به این موضوع شود چون بدون شک هر سرمایه‌گذاری قبل از هر اقدامی به این آمار و ارقام‌ها و تحلیل‌ها که توسط موسسات بین‌المللی صورت گرفته است، توجه جدی خواهد کرد. برای حل مجموعه مشکلاتی که مدیران پروژه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات با آن مواجه می‌شوند، صلاح است که از سیستم‌های مدیریت ریسک که در خود شامل مجموعه‌ای از فرآیند‌های سازمانی، استانداردها، نمونه‌های اسناد و رویه‌ها و روش‌هایی برای مدیریت ریسک هستند، استفاده کنند.
در روسیه با توجه به شکوفایی اقتصاد، آمادگی صرف هزینه‌های زیادی روی ارتباطات و فناوری اطلاعات وجود دارد. هرروزه تعداد بیشتری از مدیران پروژه ضرورت به‌کارگیری سیستم‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات را درک می‌کنند که در این شرایط، ضرورت استفاده از مدیریت ریسک بیشتر ظاهر می‌شود. نکته شایان توجه این است که اکنون دیگر امکان سرمایه‌گذاری برای پروژه‌های بزرگ ارتباطات و فناوری اطلاعات مختص شرکت‌های بزرگ نیست. در بسیاری از شرکت‌ها متناوبا سهامداران عوض می‌شوند و با توجه به اینکه در بعضی مواقع مالکان شرکت‌ها را سرمایه‌گذاران اروپایی تشکیل می‌دهند، خیلی از شرکت‌ها به حیطه شرکت‌های تجاری صنعتی و گروه‌های صنعتی - مالی وارد شده‌اند. به این ترتیب مسایل جدید مدیریتی ظاهر شد:‌ گذار به سیستم جدید برنامه‌ریزی تجاری و گزارش‌دهی مالی، تامین شفافیت اطلاعات برای سرمایه‌گذاران، سهامداران و شرکا. به این ترتیب در مجموع می‌توان گفت که‌ گذار به استاندارد‌های جدید مدیریت، به شرایط و چگونگی بازار کنونی پاسخ می‌دهد.
*جمال صوفیه- کارشناس ارتباطات و فناوری اطلاعات