رشد سریع فروشگاه‌های اینترنتی

م.ر.بهنام رئوف-تجارت الکترونیک یا اینترنتی از جمله فعالیت‌های بازرگانی است که این روزها با سرعتی رو به رشد در جهان مواجه و هر روز حوزه‌های متنوعی از تجارت‌های سنتی را به سمت خود می‌کشاند. در ایران اما همانند کشورهای غربی توجه چندانی به این نوع از تجارت نشده باشد. دلایلی همچون زیرساخت‌های مخابراتی و بانکی از یک سو و عدم اعتماد مخاطبان به فروشگاه‌های مجازی از سوی دیگر از جمله عوامل عدم اقبال تجارت اینترنتی در ایران عنوان می‌شود. اما با این حال بر اساس آمارهای رسمی که از سوی شرکت پست جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است هم‌اکنون نزدیک به 7 هزار و 500 فروشگاه اینترنتی در کشور وجود دارد که با پست در حال همکاری بوده که این تعداد با توجه به آمارهای موجود سالانه با رشد تصاعدی روبه‌رو هستند. ارائه راهکارهای مختلف در شیوه پرداخت پول کالا و همچنین مشوق هایی که از سوی شرکت پست و یا حتی برخی از این فروشگاه‌ها صورت گرفته است باعث شده تا در سال‌های اخیر به این حوزه از کسب و کار مجازی نیز توجه ویژه‌ای شود. بی شک توسعه کسب‌وکارها بر بستر اینترنت مزایای بی‌شماری را می‌تواند برای کاربران به‌همراه داشته باشه که صرفه‌جویی در وقت، حذف سفرهای زاید درون شهری و همچنین کاهش آلودگی هوا در کنار حذف واسطه‌های بازار و کاهش قیمت از مهم‌ترین فواید این نوع از تجارت محسوب می‌شود.
تجارت آنلاین شبیه سازی تجارت سنتی نیست
محمود بشاش، محقق و کارآفرین حوزه وب، درباره تجارت اینترنتی و اینکه آیا این نوع از فعالیت اقتصادی با توجه به نوع فرهنگ مردم ایران می‌تواند در کشور موفق باشد، می‌گوید: به نظر من سبک و سلیقه زندگی ایرانی شاید به اجبار، به سمتی حرکت می‌کند که تجارت اینترنتی در آینده می‌تواند جایگاه بسیار خوبی داشته باشد. عواملی مانند ترافیک، گرانی سوخت، آلودگی هوا، فاصله‌های زیاد برای رسیدن به مراکز خرید، عواملی هستند که ناخواسته، به رشد تجارت بر خط در ایران کمک خواهد کرد.بشاش ادامه می‌دهد: افزایش خانم‌های شاغل که در واقع رکن اصلی خریدهای خانواده‌ها هستند؛ یعنی کاهش خرید‌های فروشگاهی و افزایش خرید‌های آنلاین. از سوی دیگر، رشد تجارت با کشورهای خارجی و افزایش مشتری‌های خارجی برخی محصولات ایرانی، نوعی الزام برای فروشندگان کالاهای ایرانی ایجاد می‌کند که این نوع از کالاها را تنها از طریق آنلاین ارائه کنند. این کارآفرین حوزه وب می‌گوید: از نیازهای زیرساختی مخابراتی و پستی که بگذریم، عوامل موثر دیگری را می‌توان نام برد که بر سرعت نفوذ تجارت آنلاین موثر خواهند بود. یکی از مهم‌ترین این عوامل، فرهنگ مشتری‌مداری و مشتری‌گرایی است. امروزه، وب‌سایت‌های تجارت آنلاین نه‌تنها در جهت رضایت مشتری بلکه در جهت خوشحالی مشتری پیش می‌روند. وب سایت‌های معروف خرید و فروش آنلاین در جهت افزایش رضایت‌مشتری با هم در سبقت و رقابت‌های بسیار سنگین هستند این درحالی است که چنین چیزی در سایت‌های ایرانی کمتر دیده می‌شود.
عامل مهم دیگری که باید به آن توجه کرد، نحوه اطلاع‌رسانی به مشتری است. به روز بودن، دقیق بودن و کامل بودن اطلاعاتی که از محصولات یک فروشگاه آنلاین به مشتری ارائه می‌شود، عامل موفقیت یا شکست یک وب‌سایت فروش آنلاین خواهد بود. بسیاری از وب‌سایت‌های ایرانی در این مورد کم کاری می‌کنند. اجتناب از کلی‌گویی و جملات اغواکننده و تمرکز بر ارائه اطلاعات صحیح از محصول، از عوامل اعتماد مخاطب و تمایل به خرید اینترنتی خواهد بود.بشاش، یکی از مهم‌ترین مشکلات وب‌سایت‌های فروش آنلاین را سعی این پایگاه‌ها برای شبیه‌سازی یک تجارت سنتی در فضای آنلاین عنوان کرده است وی معتقد است: این افراد، اطلاعات موجود را، به صفحات وب تغییر شکل می‌دهند و منتظر می‌مانند که خریداران سرازیر شوند. این رویکرد کاملا اشتباه است. انتقال یک تجارت سنتی به تجارت آنلاین باید با فرآیند «تبدیل» یا Transform همراه باشد یعنی مطالب و اطلاعات موجود باید برای فضای آنلاین، دگرگون شوند.نکته مهم دیگر این است که وب‌سایت‌های فروش آنلاین باید از مکانیزم‌هایی استفاده کنند تا خریداران را با وب سایت و محصولات آن درگیر کنند. این درگیری یا اصطلاحا Engagement باعث خواهد شد تا بین وب‌سایت و خریداران بالقوه، یک ارتباط اجتماعی برقرار شود و این افراد مدت‌های زیادی با وب‌سایت در ارتباط بمانند. در وب‌سایت‌های ایرانی چنین اتفاقی به ندرت پیش می‌آید حتی ساده‌ترین امکان که همان سیستم خبرنامه الکترونیکی وب سایت است، بسیار ضعیف و غیرحرفه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زیرساخت‌های فنی و مالی
امیر گنجه‌ای، مدیرعامل شرکت ایده‌گران توسعه پیشرو در مورد چرایی عدم توجه و استفاده کسب‌وکارهای تجاری ایران می‌گوید: اینترنت به دلیل آنکه فرآیند‌ها را خودکار کرده و به نوعی کانال واسط را حذف و دسترسی مستقیم به مشتری نهایی را به وجود می‌آورد، این قابلیت را دارد که با هزینه راه‌اندازی پایین، یک کسب وکار تجاری راه اندازی شود. اما این نکته که چرا به چنین چیزی در ایران مشابه شکل بین‌المللی آن توجه نمی‌شود شاید به زیرساخت‌های مورد نیاز این نوع از کسب‌وکار باز می‌گردد که اگر این زیرساخت‌ها فراهم نباشد اصلا نمی‌توان چنین کسب‌وکاری را راه‌اندازی کرد. این فعال در حوزه توسعه کسب و کارهای آنلاین ادامه می‌دهد: زیر ساخت‌های مخابراتی، زیرساخت‌های ارسال کالا و در نهایت زیرساخت‌های پرداخت پول سه عامل اصلی در راه‌اندازی یک تجارت آنلاین هستند. هرچند که ما هم‌اکنون در کشور هر سه زیرساخت مورد نظر را در اختیار داریم، اما به دلیل تاخیر در توسعه هرکدام از این زیرساخت‌ها در نتیجه نمی‌توان کیفیت تجارت آنلاین داخلی را با موارد مشابه خارجی مقایسه کرد. گنجه‌ای ادامه می‌دهد: یکی دیگر از زیرساخت‌های مورد نیاز سرمایه اولیه است. در کشورهای غربی به خصوص آمریکا به دلیل عدم مشکل سرمایه‌گذاری، تجارت‌های اینترنتی با رشد خیره‌کننده‌ای روبه‌رو بوده است. این به آن معنا است که کسب‌وکارهایی با ایده‌های خوب می‌توانند به راحتی یا با استفاده از وام‌های بانکی یا با استفاده از سرمایه‌گذاران راه‌اندازی و با توجه به برنامه تجاری از پیش نوشته شده به موفقیت حتمی دست یابند. این درحالی است که در ایران استفاده از منابع حمایتی و مالی عملا وجود ندارد. قطعا راه‌اندازی هر کسب و کاری به سرمایه اولیه نیاز دارد در ایران اما افرادی که ایده‌های نوین دارند به دلیل سن و سال جوان سرمایه مناسب را ندارند و افرادی هم که سرمایه لازم را دارند به دلیل سن و سال بالا یا توانایی پذیرش ریسک در این حوزه را ندارند یا دانش استفاده از آن را.
درآمد 20 میلیارد تومانی
اما جواد کیوانی، مدیرکل پست مستقیم و سرویس‌های نوین پستی شرکت پست جمهوری اسلامی ایران در مورد فروشگاه‌های اینترنتی در ایران می‌گوید: در حال حاضر شرکت پست با نزدیک 7 هزار و 500 فروشگاه اینترنتی قرار داد دارد که از این تعداد نزدیک به 300 فروشگاه مربوط به پرتال ebazar شرکت پست است. وی در مورد روند قرار داد فروشگاه‌های اینترنتی با پست می‌گوید: در مورد فروشگاه‌های اینترنتی هم اکنون دو شیوه در شرکت پست دنبال می‌شود. در شیوه اول یا فروشگاه خود دارای پرتال فروش اینترنتی است یا می‌خواهد به شکل اختصاصی فعالیت کند، دراین روش فروشگاه با یکی از 22 شرکت همکار شرکت پست قرارداد می‌بندد. بر اساس این قرارداد شرکت‌های همکار نرم‌افزار مورد نظر فروشگاه اینترنتی را به همراه فضای مورد نظر برای خدمات میزبانی سایت و حتی در برخی از موارد و بر اساس توافق فعالیت‌های تبلیغاتی برای کالای مورد نظر فروشنده را در اختیار او قرار می‌دهند. با این روش هم اکنون نزدیک به 7 هزار و 200 فروشگاه با پست همکاری دارند. در روش دوم ممکن است فروشنده نخواهد برای فروشگاه اینترنتی خود هزینه شخصی بپردازد؛ به شرط آنکه او دارای یک فروشگاه فیزیکی باشد می‌تواند در پرتال بازار شرکت پست به آدرس
www.bazar.post.ir قرار گیرد. در این شیوه این فروشگاه‌ها مستقیم با پست قرار داد می‌بندند و فعالیت خود را آغاز می‌کنند. کیوانی با اشاره به سابقه راه‌اندازی فروش اینترنتی در کشور با همکاری شرکت پست می‌گوید: مطالعات این طرح در سال 82 آغاز و در سال 85 هم به شکل پایلوت در استان اصفهان شروع شد که پس از طی مراحل آزمایشی در نهایت در سال 86 در کل کشور مورد بهره برداری قرار گرفت. او با اشاره به رشد و فراگیر شدن فروشگاه‌های اینترنتی می‌گوید: در سال 87 تنها 494 فروشگاه در سطح کشور وجود داشت که این تعداد در سال 88 به 1671 فروشگاه و در سال 89 به 3600 فروشگاه و در سال 90 نیز تاکنون در مجموع 7200 فروشگاه به شکل خصوصی در حال فعالیت مشترک با پست هستند. مدیرکل پست مستقیم و سرویس‌های نوین پستی شرکت پست با اشاره به مزایای فروش اینترنتی می‌گوید: فروشندگانی که با پست همکاری می‌کنند متعهد می‌شوند در صورتی که کالای به فروش رفته با آنچه در سایت اینترنتی آنها ارائه شده مطابقت نداشته باشد یا از کیفیت لازم برخوردار نباشد پست می‌تواند آن کالا را از خریدار پس گرفته و عودت دهد. وی همچنین به کاهش سفرهای بیهوده درون شهری و کاهش آلودگی‌های زیست محیطی به عنوان مزایای فروش اینترنتی کالا اشاره می‌کند و می‌گوید: همانند روند جهانی فروش اینترنتی در ایران نیز ابتدا بیشتر کالاهایی همچون سی دی و کتاب به فروش می‌رسید؛ اما در حال حاضر کالاهای دیگری همچون صنایع دستی و حتی برخی از تولیدات لوازم خانگی نیز در این سیستم به فروش می‌رسد. همچنین کاهش قیمت به دلیل حذف واسطه‌ها یا هزینه‌هایی چون انبارداری از دیگر مزایای فروشگاه‌های اینترنتی عنوان می‌شود.
کیوانی با اشاره به ده هزار دفتر آی سی تی روستایی در کشور می‌گوید: با فراگیر شدن فروشگاه‌های اینترنتی از این پس حتی روستاییان نیز می‌توانند از این روش برای خرید مایحتاج خود و حتی فروش محصولات صنایع دستی یا تولیدات خود بهره مند شوند. هرچند که به نظر می‌رسد فروشگاه‌های اینترنتی شاید از اقبال خوبی در بین افکار عمومی برخوردار نباشند، اما به گفته جواد کیوانی، مجموع تراکنش مالی فروشگاه‌های اینترنتی ایران که از ابتدای این طرح (سال86) تاکنون نزدیک به 50 میلیارد تومان و تنها در سال گذشته (89) نزدیک به 22 میلیارد تومان بوده است، نشان‌دهنده رشد استفاده از این فروشگاه‌ها است.